De kiwi of Chinese kruisbes (Actinidia) is een leiplant, afkomstig uit China. Rond 1900 kwamen enkele kiwizaden terecht in Nieuw-Zeeland, waar de planten door Nieuw-Zeelandse tuinders verder werden veredeld.
De vruchten van de kiwi vormen inmiddels een belangrijk Nieuw-Zeelands en Australisch exportproduct. Ook uit Noord-Amerika (Californië) en (in mindere mate) uit Zuid-Europa komen kiwi’s, waardoor ze hier vrijwel het hele jaar door verkrijgbaar zijn. De planten groeien goed in een gematigd klimaat, maar zijn hier, vooral als jonge plant, net niet helemaal winterhard.
De rassen met grote vruchten behoren tot Actinidia deliciosa (helder groen vruchtvlees en een behaarde vruchtschil, twijgen en blad) en Actinidia chinensis (geel tot lichtgroen, soms iets rood vruchtvlees en een onbehaarde vruchtschil, twijgen en blad). Ook de mini-kiwi (Actinidia arguta) wordt aangeboden. Actinidia chinensis is over het algemeen niet winterhard genoeg. Vandaar dat de om hun vruchten ontwikkelde rassen vrijwel allemaal tot Actinidia deliciosa behoren. Naast de vruchtplanten worden ook verschillende cultivars van de Siberische kiwi, Actinidia kolomikta, verkocht zoals de mannelijke ‘Adam’, en de vrouwelijke ‘Dr. Szymanowski’ en ‘Sientiabrskaja’. Dit zijn sierkiwi’s, die wel kleine vruchten kunnen dragen, maar waarvan vooral de sierwaarde telt.
De meeste Actinidia-rassen zijn tweehuizig en eenslachtig. Een plant heeft daardoor of mannelijke of vrouwelijke bloemen. Alleen de vrouwelijke planten dragen vruchten. Bij een vrouwelijke plant moet altijd een mannelijk exemplaar (of een zelfbestuivende eenhuizige plant) in de buurt staan om tot bestuiving te leiden. Er bestaan ook enkele eenhuizige rassen, met tweeslachtige bloemen. Deze zijn in principe zelfbestuivend, maar geven kleinere vruchten.
Hoe verzorg ik een Kiwi?
Kiwi heeft een voorkeur voor goed gedraineerde kalkrijke grond. De jonge planten zijn vorstgevoelig, maar ook bij oudere planten kunnen de jonge scheuten last hebben van late nachtvorst. Hij staat daarom graag zonnig en beschut, bijvoorbeeld op het zuiden of zuidwesten. Voor vruchtzetting bij planten die niet zelfbestuivend zijn, is een mannelijk en een vrouwelijk exemplaar nodig. Een mannelijke plant kan de bestuiving van 8 vrouwelijke planten verzorgen. De bloemen worden door insecten bestoven. Als er meerdere exemplaren geplant worden, moet de onderlinge afstand minimaal 5 tot 6 meter bedragen, want het zijn ferme groeiers. Daarnaast moet er een constructie zijn om de planten langs te leiden: draden langs de muur, een trellis of een pergola. Vanwege de vorstgevoeligheid van de jonge planten vindt de aanplant het beste pas plaats na half mei, dus na de laatste nachtvorsten. Oudere planten krijgen als winterbescherming graag een flinke hoeveelheid verteerde stalmest, compost, oude bladresten of een pakking van wollen doeken of stro rond de stambasis. Ook een mulchlaag wordt zeer gewaardeerd. In februari, net voordat de groei start, kan een extra gift van een mengmeststof gegeven worden. In juli-augustus kan dat nogmaals herhaald worden om voortijdige vruchtval te voorkomen.
Na half maart begint de groei vaak al. Dat maakt de jonge scheuten gevoelig voor late nachtvorst. Tijdens de zomer moet de plant herhaaldelijk gesnoeid worden. Zo wordt de groei beperkt en de vruchtzetting bevordert. Ook moeten de scheuten tijdig aangebonden worden: hebben ze zich te ver rond hun steunpunt gewonden, dan zijn ze nauwelijks meer los te krijgen zonder ze te breken of anderszins te beschadigen. Snoeien in de winter, in december of januari, bevordert de groei, en is om die reden niet verstandig. Tussen februari en eind mei, als de plant sterk groeit, mag er even niet gesnoeid worden, de planten kunnen dan doodbloeden.
Het snoeiwerk zelf heeft wel wat weg van druivenbegeleiding. Het eerste jaar worden in de zomer vanaf de getopte verticale scheut 1 of 2 stevige zijscheuten horizontaal geleid op een hoogte van circa 1,80 m (of ter hoogte van de bovenkant van een muur of pergola): 1 scheut voor eenzijdige ontwikkeling, of 2 naar weerszijde voor een tweezijdige ontwikkeling. Alle andere (lager) zijscheuten worden getopt op 1 m lengte. In november worden ook de bovenste ‘oude’ zijscheuten getopt. Het tweede jaar wordt dit een etage lager herhaald met 1 of 2 nieuwe zijscheuten, de oude scheuten van het jaar daarvoor blijven gewoon bovenin zitten. Alle andere (lager) zijscheuten worden getopt op 1 m lengte. De daarop volgende jaren wordt op dezelfde wijze naar beneden toe verder gewerkt aan de ontwikkeling van een stevig vertakt raamwerk. De planten bloeien op het oude hout, waaraan zich dan ook de vruchten ontwikkelen. Meestal ontwikkelen ze zich op de eerste 4 ogen aan de onderzijde van de zijscheuten. Het kan 3 tot 5 jaar duren voordat de eerste vruchten verschijnen. Pas als de plant 8 jaar of ouder is draagt hij volop. Kiwi bloeit eind mei of in juni. Al enkele weken later worden de eerste vruchten zichtbaar. Ze zullen alleen in warme zomers goed rijpen. Koude zomers leveren in het beste geval zuurdere vruchten op. Nachtvorst kan de vruchten beschadigen, dus eind oktober of begin november moeten ze van de struiken geplukt worden, rijp of nog niet rijp. In november kunnen de planten ook nog een laatste keer in vorm gesnoeid en aangebonden worden.
Narijpen van de vruchten kan goed binnenshuis door ze in een wollen doek gewikkeld op kamertemperatuur te bewaren. Voor een snellere rijping kunnen ze samen met appels of bananen in een afgesloten plastic zak op de fruitschaal gelegd worden. De kiwi’s zijn rijp als ze zich licht laten indrukken.
Ziektes en plagen van een kiwi-plant
Kiwi-planten zijn weinig ziektegevoelig. Een enkele keer kunnen met name planten die vochtig staan vatbaar blijken voor wortelrot en andere schimmelaantastingen.
Verschillende kiwi rassen
Voor een betrouwbare, regelmatige opbrengst van grote vruchten wordt het best zowel een mannelijk als een vrouwelijk exemplaar geplant. Bij de zelfbestuivende Actinidia-rassen komt de vruchtzetting soms niet goed op gang omdat de stampers zich niet goed ontwikkelen (‘Jenny’). Ook geven de zelfbestuivende rassen aanmerkelijk kleinere vruchten. De vruchtgrootte is wel wat te beïnvloeden door er een mannelijke bestuiver bij te planten. De vruchten worden dan wat groter, maar blijven kleiner dan die van een geheel vrouwelijke plant.
Hoewel bestuiving van een vrouwelijke plant door een zelfbestuivende buur in theorie wel mogelijk is, laat het resultaat in de praktijk nogal eens te wensen over. De vrouwelijke plant draagt vervolgens kleinere vruchten, of het stuifmeel van de zelfbestuiver is te slecht ontwikkeld om de vruchtzetting op gang te brengen.
HERKOMST EN BIJZONDERHEDEN VAN DE ACTINIDIA
| VROUWELIJK | ||
|---|---|---|
| Actinidia chinensis ‘Zespri Gold’ of Hort-16A | Nieuw-Zeeland | Nieuw ras, gladde bruine vrucht, geelachtig zoet vruchtvlees, beschermd in Nieuw-Zeeland als mogelijke opvolger van ‘Hayward’, Buiten Nieuw-Zeeland niet als plant op de markt. |
| Actinidia deliciosa ‘Abbott’ | Nieuw-Zeeland | Wat vroeger rijpend dan ‘Hayward’, lang behaarde vrucht van gemiddelde grootte, lichtgroen vruchtvlees. |
| Actinidia deliciosa ‘Allison’ | Nieuw-Zeeland | Wat vroeger rijpend dan ‘Hayward’. |
| Actinidia deliciosa ‘Bruno’ | Nieuw-Zeeland | Wat vroeger rijpend dan ‘Hayward’, borstelig behaarde donkerbruine vrucht van gemiddelde grootte, lichtgroen vruchtvlees. |
| Actinidia deliciosa ‘Hayward’ | Nieuw-Zeeland | Grote, smakelijke vruchten, bruin behaard met gladdere zijkanten, late rijping, laat vruchtbaar. |
| Actinidia deliciosa ‘Green Light’ of Convi 97001 | Italië | 30 tot 45 dagen vroeger rijpend dan ‘Hayward’. |
| Actinidia deliciosa ‘Monty’ | Nieuw-Zeeland | Wat vroeger rijpend dan ‘Hayward’, donzig behaarde vrucht van gemiddelde grootte, lichtgroen vruchtvlees. |
| Actinidia deliciosa ´Sauvage´ | Nieuw-Zeeland | Zoet en geparfumeerd, rijk aan vitamine C, rijkdragend met vrij lichte vruchten, 3 weken vroeger rijpend dan ‘Hayward’. |
| Actinidia deliciosa ‘Starella’ | Zwitserland | Wat beter winterhard dan ‘Hayward’. |
| Actinidia deliciosa ‘Top Star’ | Italië | Minder fors groeiend dan ‘Hayward’, onbehaarde vruchten. |
| MANNELIJK | ||
| Actinidia deliciosa ‘Atlas’ | Mannelijk, bestuiver van de vroeger bloeiende rassen ‘Abbott’, ‘Allison’ en ‘Bruno’. | |
| Actinidia deliciosa ‘Matua’ | Mannelijk, bestuiver van de vroeger bloeiende rassen ‘Abbott’, ‘Allison’ en ‘Bruno’. | |
| Actinidia deliciosa ‘Tomuri’ | Mannelijk, bestuiver van de later bloeiende rassen ‘Hayward’ en ‘Monty’, wat onregelmatige bloeier. | |
| Actinidia deliciosa ‘Toura’ | ||
| ZELFBESTUIVEND | ||
| Actinidia deliciosa 'Boskoop' | Rijptijd half september - half oktober. | |
| Actinidia deliciosa 'Jenny' | Rijptijd half september - half oktober. | |
| Actinidia deliciosa 'Solo' | Rijptijd half september - half oktober. | |
| Actinidia deliciosa 'Oriental Delight' | Grote vruchten, forse groeier, ook redelijk goede bestuiver. | |
| MINI-KIWI | ||
| Actinidia arguta ‘Bayern-kiwi’ | Zelfbestuiver, maar met mannelijke plant in de buurt zijn de vruchten lekkerder. | |
| Actinidia arguta 'Issai' | Zelfbestuiver. | |
| Actinidia arguta 'Geneva' | Lijkt op ‘Weiki’, zeer vruchtbaar. | |
| Actinidia arguta ‘Jumbo’ of ‘Ambrosia’ | Grote, langwerpige, groene, zoete vruchten. | |
| Actinidia arguta ' Ken's Red' | Vruchtbaarder dan ‘Weiki’, kleinere en donkerder vruchten. | |
| Actinidia arguta 'Weiki' | Zelfbestuiver, ook als bestuiver, beter winterhard dan A. deliciosa, gladde vruchtschil en zeer vruchtbaar, vroeg rijp. |
Hoe moet ik mijn kiwiplant planten, die nu nog in de pot staat?
Een kiwiplant moet een stukje dieper (5 à 10 cm) worden geplant dan hij in de pot stond. Natuurlijk moet dat bij een klimsteun gebeuren.
Die zult u dus eerst in orde moeten maken: een raamwerk, een dradenframe of een geleidetouw waar de stengels zich omheen en omhoog kunnen winden. Als u dat niet direct kunt doen, is het verstandig – om de wortels niet te laten uitdrogen – om de plant in zijn pot tijdelijk in te kuilen in de volle grond. Doe dat met de potrand iets onder de grond. Maak het plantgat in goede losse grond. Bij het planten geen mest of kalk aan de grond toevoegen. Zet de plant met de bovenkant van de kluit 5 à 10 cm onder de grond, vul het gat aan en druk de aarde goed rond de wortels aan. Daarna royaal water geven en de plant tot 15 cm boven de grond terugsnoeien. Doe dat voor half maart, want snoeit u later dan kan de plant gaan bloeien. Laat de plant het eerste jaar een stevig wortelgestel vormen. Hij zal dan ook meer scheuten maken, waarvan u er daarna één aanhoudt om omhoog te leiden.
